Bölüm Hakkında Genel Bilgi : Ankara Şehir Hastanesi Tüp Bebek Merkezi, Bilkent yerleşkesi içinde MHC-L0’ da hizmet vermektedir. Merkezimiz bebek sahibi olmak isteyen hastalarımızın konforlu ve kaliteli bir şekilde hizmet almaları için hasta dostu olarak tasarlanmıştır. Sağlık turizmi kapsamında yabancı hastalara da hizmet vermekteyiz. Alanında pek çok konuda öncülük eden tüp bebek merkezimiz, ülkemizin farklı yerlerinde ve tüp bebek merkezlerinde görev yapan çok sayıda kadın doğum uzmanına ve embriyoloji uzmanına Tüp Bebek Uygulama Eğitiminin verildiği Sağlık Bakanlığı ÜYTE Eğitim Merkezi olma özelliğine de sahiptir. Merkezimiz deneyimli ekibi ile hastalarına umut ve mutluluk kaynağı olmaya devam etmektedir.
Tanı ve tedavisi yapılan hastalıklar : Merkezimizde doğal yöntemler veya aşılama yöntemiyle çocuk sahibi olamayan çiftlerde tüp bebek tedavisi başarıyla uygulanmaktadır. Tüp bebek tedavisi; açıklanamayan infertilite, yumurtalık rezervinin azaldığı durumlar, kadınlarda tüplerdeki tıkanıklıklar, endometriozis, polikistik over sendromu gibi yumurtlama bozukluğu durumları, erkeklerde ise sperm sayısının azlığı ve kalitesinin düşüklüğü nedeniyle çocuk sahibi olamama nedenlerine bağlı olarak uygulanmaktadır.
Ayrıca merkezimizde; kanser hastalarına yönelik kemoterapi veya radyoterapi öncesinde yumurta ve/veya embriyo dondurma gibi onkofertilite işlemleri, erkek hastalarımızda sperm dondurma işlemleri uygulanmaktadır. Yine merkezimizde; tıbbi nedenlerle tüp bebek tedavisi gereken durumlarda, kök hücre vericisi kardeş elde etmeye yönelik durumlarda ve preimplantasyon genetik tanı (PGT) gerektiren durumlarda çocuk sahibi olabilme imkanı sunulmaktadır.
Klinik hangi hastalıklara bakar? : Kliniğimiz ülkemizin her bölgesinden infertil çiftin başvurduğu bir referans merkezidir. Başvuran çiftlere infertilite tedavisi ve danışmanlığı verilmektedir. Hem tüp bebek hem de diğer öncü infertilite tedavilerinde (ovulasyon indüksiyonu, aşılama, endoskopik cerrahi vb) merkezimiz sadece ülkemiz değil dünya standartlarında başarı oranlarına sahiptir. Bu sayede ülkemizin hemen her bölgesinden gelen çiftlerimiz kanıta dayalı ve güncel bilgiler ışığında tedavi edilmektedir. Yumurtalık rezerv azlığı, endometriozis, endometrioma (çikolata kisti), polikistik over sendromu gibi yumurtlama bozuklukları, erkeklerde sperm veya hareket azlığı, kök hücre vericisi kardeş elde etmeye yönelik durumlar ve preimplantasyon genetik tanı (PGT) gerektiren durumlarla ilişkili tüp bebek uygulamaları merkezimizde yapılmaktadır.
Özellikli İşlemler : Merkezimizde çeşitli hastalıklar ya da kanser nedeni ile yumurtalık rezervini olumsuz etkileyecek tedavi (kemoterapi, radyoterapi, cerrahi) alacak hastalara yumurta hücresi (oosit, sperm) ve/veya embriyo dondurma işlemleri yapılmaktadır.
Ayrıca merkezimizde hayattaki hastalıklı çocuğunun tedavisine yönelik kök hücre vericisi kardeş (HLA uyumlu kardeş) elde etmek isteyen çiftlere (sağlık kurulu raporu ile durumunun tespit edilmesi şartı ile) preimplantasyon genetik tanı (PGT) ve tüp bebek tedavisi de uygulanmaktadır. Bunun dışında, embriyo biyopsisi ile genetik tanının gerektiği bazı tıbbi hastalık durumlarında da embriyo biyopsisi, genetik inceleme ve tüp bebek uygulamaları da merkezimizde yapılmaktadır.
Bölüme Bağlı Üniteler : Genetik, Embriyoloji Laboratuvarı, Üroloji, Konsültan klinikler, gebe takibi için Antenatal ve Perinatoloji Klinikleri
Nasıl Muayene Olurum? : Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS)’nden 182’ yi arayarak, e- nabızdan randevu alarak muayene olabilirsiniz.
Prosedürler : Tüp bebek tedavisinde anne adayından alınan yumurta hücresi ile baba adayının sperm hücreleri laboratuvar ortamında bir araya getirilerek döllemenin sağlanması ile embriyo elde edilir. Elde edilen embriyo bir kateter yardımı ile anne rahmine yerleştirilir. COVID-19 pandemisi sürecinde merkezimize ait hasta prosedür algoritması oluşturulmuştur ve buna uygun olarak hasta kabulü yapılmaktadır.
Ülkemizde mevcut yönetmelik ve Sağlık Uygulama Tebliği çerçevesinde Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) belirli koşulların sağlanması şartıyla en fazla 3 denemeye kadar tüp bebek tedavisinin masraflarını karşılamaktadır. SGK’nın tüp bebek tedavisi masraflarını karşılaması için bazı şartların sağlanması gerekmektedir: Öncelikle tüp bebek tedavisi yaptırmak üzere başvuran kadın ve erkek çiftin resmi olarak evli olması gereklidir. Tüp bebek tedavisi görecek çiftin evlat edinilmiş çocukları hariç ortak çocuk sahibi olmaması şarttır. Yaş olarak da kadının 23 yaşını doldurmuş, 40 yaşından gün almamış olması şartı aranır. Ayrıca çiftlerden kadın ve erkekten birisi genel sağlık sigortası kapsamında, en az 5 yıl ve 900 gün genel sağlık sigortası prim gün sayısına sahip olmalıdır. Önceden yapılan tıbbî tedaviler sonrasında normal tıbbî yöntemlerle çocuk sahibi olamadığının ve ancak üremeye yardımcı tedaviler (tüp bebek) ile çocuk sahibi olabileceğine dair Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilen hastanelerin sağlık kurulları tarafından sağlık kurulu raporu düzenlenmesi gerekmektedir. Yine sağlık kurulu raporu ile gebeliğin sürdürülmesine engel olabilecek sistemik hastalığının bulunmadığının belirtilmiş olması gerekmektedir. Bu şartlar tümü ile karşılandığında en fazla 3 deneme ile sınırlı olmak üzere SGK tarafından tedavi maliyeti karşılanmakta, sadece hastalardan belli oranlarda katılım payı alınmaktadır. SGK kapsamı dışındaki çiftler de tıbbi nedenlerle tüp bebek gerekliliği durumunda ücretlerini kendileri karşılamak koşuluyla merkezimizde tedavi edilmektedir.
Gerekli olan bu resmi koşullar sağlandıktan sonra konusunda profesyonel doktorlar tarafından çiftler değerlendirilmekte ve muayeneleri yapılmaktadır. Erkekte spermiogram, hormon, gerekirse genetik tetkikler, kadında da smear, hormon ve biyokimyasal değerlendirme, pelvik ultrasonografi, rahim filmi (HSG) veya rahim içinin kamera sistemi (histeroskopi) ile görüntülenmesi yapılmaktadır.
Sonuçlar değerlendirilerek, hastaya en uygun tedavi protokolü seçilir. Çiftlerin onamı alınarak tedaviye başlanır. Tüp bebek tedavisinde dışardan verilen hormon ilaçları ile yumurta gelişimi sağlanır. Bu hormon ilaçlarının kullanımı esnasında yumurtalıkların verdiği cevabı yani yumurta gelişimini takip etmek ve gerekli durumlarda doz ayarlamalarını yapmak üzere ultrason ve kan testleri yapılır. Yumurta gelişiminin takibi sırasında, yeterli sayı ve büyüklükte yumurtanın oluştuğu gün yumurtaların en son gelişim basamağını tamamlamak için yumurta olgunlaştırma iğnesi yapılarak yumurta toplama işleminin zamanlaması planlanır ve hazırlık yapılır. Yumurta toplama işlemi günü hasta eşiyle birlikte anestezi hazırlığı tamamlanmış şekilde ameliyathanede hazır bulunur. İşlem esnasında erkekten de eş zamanlı olarak sperm örneği alınır veya gereklilik halinde cerrahi yöntemle sperm elde edilebilir.
Toplanan yumurtaların mikro enjeksiyon (ICSI) yöntemi kullanılarak eşinin spermleri ile laboratuvar ortamında döllenmesi sağlanır. Döllenen yumurtalar laboratuvarda 2 ile 5 gün arasında izlenerek, oluşan embriyolardan takipler esnasında en kaliteli olan 1-2 embriyo yönetmelik şartlarına uygun olarak anne adayına transfer edilir. 35 yaş ve üstündeki hastalar ile ikiden fazla başarısız IVF denemesi olanlara 2 embriyo transfer edilebilir. Diğer tüm hastalarda 1 embriyo transfer edilmektedir. Embriyo transfer işlemi, ultrasonografi eşliğinde yapılan ağrısız bir işlemdir. Transfer işlemi sırasında idrar torbasının bir miktar dolu olması gerektiğinden hastadan işlem öncesi su içip sıkışması istenir. Transfer işlemi sırasında, embriyolar bir kateter yardımı ile rahim içerisine bırakılır. Embriyo transferi sonrası gerekli tedaviler ve dikkat edilmesi gerekenler konusunda hastalar bilgilendirilir. Çiftler yapılan işlemlerin her aşamasında bilgilendirilmekte, tedavi ve gerekli süreçler ile ilgili bilgiler detaylı olarak anlatılmakta ve çiftler tarafından bilgilendirilmiş muvafakat formları doldurularak onamları alınmaktadır. Transfer işlemi sonrası geride iyi kalitede embriyo/embriyolar kalmış ise çiftin onayı alınarak embriyolara dondurma işlemi uygulanır ve ileride kullanılmak üzere dondurulup saklanır.
Adres ve Dahili Numara : Üniversiteler Mahallesi, 1604. Cadde, No:9 Çankaya/ANKARA Tel: 0 312 552 60 00/ Dahili: 8306 -700445
Nasıl Gidilir: https://apps.apple.com/tr/app/ankara-%C5%9Fehir-hastanesi/id1441937100?l=tr
Sık Sorulan Sorular? :
1. Tüp bebek tedavisi Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından karşılanır mı?
- Ülkemizde mevcut yönetmelik ve Sağlık Uygulama Tebliği çerçevesinde Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) belirli koşulların sağlanması şartıyla en fazla 3 denemeye kadar tüp bebek tedavisinin masraflarını karşılamaktadır. SGK’nın tüp bebek tedavisi masraflarını karşılaması için bazı şartların sağlanması gerekmektedir: Öncelikle tüp bebek tedavisi yaptırmak üzere başvuran kadın ve erkek çiftin resmi olarak evli olması gereklidir. Tüp bebek tedavisi görecek çiftin evlat edinilmiş çocukları hariç ortak çocuk sahibi olmaması şarttır. Yaş olarak da kadının 23 yaşını doldurmuş, 40 yaşından gün almamış olması şartı aranır. Ayrıca çiftlerden kadın ve erkekten birisi genel sağlık sigortası kapsamında, en az 5 yıl ve 900 gün genel sağlık sigortası prim gün sayısına sahip olmalıdır. Önceden yapılan tıbbî tedaviler sonrasında normal tıbbî yöntemlerle çocuk sahibi olamadığının ve ancak üremeye yardımcı tedaviler (tüp bebek) ile çocuk sahibi olabileceğine dair Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilen hastanelerin sağlık kurulları tarafından sağlık kurulu raporu düzenlenmesi gerekmektedir. Yine sağlık kurulu raporu ile gebeliğin sürdürülmesine engel olabilecek sistemik hastalığının bulunmadığının belirtilmiş olması gerekmektedir. Bu şartlar tümü ile karşılandığında en fazla 3 deneme ile sınırlı olmak üzere SGK tarafından tedavi maliyeti karşılanmakta, sadece hastalardan belli oranlarda katılım payı alınmaktadır.
2. Mikroenjeksiyon tedavisi nedir?
- Toplanan yumurtalardan uygun kalite ve olgunlukta olanların içine laboratuvar ortamında spermin enjekte edilmesidir.
3. Düzenli ve korunmasız beraberliğe rağmen çocuk sahibi olamayan çiftler ne zaman infertilite tedavisi için başvurmalıdır?
- Kadın yaşı 35 yaşın altında ise ve gebelik oluşumunu engelleyecek ek bir risk faktörü yoksa 1 yıl, 35 yaş üzerindeki kadınlarda ise 6 ay içinde başka bir neden olmadığında gebe kalamamışsa gerekli tetkik ve tedavilerin başlaması gereklidir.
4. Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT) işlemi yapılıyor mu?
-Merkezimizde, preimplantasyon genetik tanı gerektiren tıbbi durumlarda embriyo biyopsisi ve PGT işlemi yapılmaktadır.
COVID 19 Pandemisi Sürecinde Çocuk İstemi Olan Hastalarda İnfertilite ve Tüp Bebek İşlemlerinin Tekrar Başlama Algoritması
Prof.Dr. Nafiye Yılmaz, Prof.Dr. Ayten Türkkanı, Prof.Dr. Özlem Moraloğlu
GİRİŞ
2019 yılı aralık ayında Çin’in Wuhan bölgesinde görülmeye başlayan yeni tip Coronavirus enfeksiyonu COVID-19 (SARS-CoV 2) kısa sürede hızla yayılarak çok ciddi bir salgına neden olmuştur. Tüm dünyayı etkisi altına alan bu enfeksiyonu Dünya Sağlık Örgütü 11. 03. 2020 tarihinde yeni tip Coronavirus pandemisi olarak ilan etmiştir.1
Coronavirus enfeksiyonu yakın temas, öksürük, aksırık ile birlikte damlacık yoluyla çok hızlı bulaş özelliğine sahiptir. Hastalığın inkübasyon süresi 3-7 gün olmasına rağmen 14 güne kadar uzayabilmektedir. Hastaların % 80’i herhangi bir belirti göstermeksizin hastalığı geçirir iken, yaklaşık %15 kadarı ateş, öksürük ve nefes darlığı, solunum güçlüğü ve pnömoni ile başvurmaktadır. Hastaların yaklaşık %5’i ‘Ciddi Akut Respiratuar Sendrom’ ve multiorgan yetmezliği nedeni ile yoğun bakım ve solunum destek ünitelerine ihtiyaç göstermektedir. Hastalığın patofizyolojisi, epidemiyolojisi ve transmisyonu henüz tam olarak anlaşılamadığı gibi net bir antiviral tedavi seçeneği ve aşısı da henüz mevcut değildir.2
Tüm dünyayı ve sağlık sistemlerini etkileyen bu hastalığı kontrol altına alabilmek için öncelikle korunma yöntemlerine önem verilmeli, ayrıca sağlık sistemi ve sağlık personeli çalışma şartları bu süreçte yeniden düzenlenmelidir.
Yaklaşık %80 oranda asemptomatik olan bu hasta popülasyonunun hareketliliğinin kısıtlanması, izolasyonun sağlanması, özellikle el hijyenine riayet edilmesi, yüzey kontaminasyonunun önlenmesi, kesin ya da şüpheli vaka ile temas eden sağlık personelinin kişisel koruyucu ekipman kullanımının ve izolasyonunun sağlanması hastalığın yayılımının önlenmesinde büyük önem taşımaktadır. Bütün bu önlemlere rağmen hızla bulaş özelliği nedeni ile hastaneye yatırılma ihtiyacı olan hasta sayısı, yoğun bakım ve solunum destek sistemlerine ihtiyacı olan hasta sayısının fazlalığı nedeni ile sağlık tesislerinde hem tesislerin hem de sağlık personelinin daha verimli kullanılması elzemdir. Bu nedenle hastanelerde hizmet sunacak personel sayısının ve hareketliliğinin de minimize edilmesi gerekmektedir.
Bu amaçla elektif ve ertelenebilir cerrahi müdahaleler ve tedaviler bu süreç belirsizliğini koruduğu sürece ertelenmelidir. Tüm dünyada ve ülkemizde de sağlık otoritelerinin ve derneklerin (CDC, WHO, ASRM, ESHRE, RCOG, ACOG…) önerileri doğrultusunda elektif işlemler ve tedaviler durdurulmuştur. Ancak pandemi surecinin ne kadar devam edeceği, ikinci bir dalganın olup olmayacağı bilinmemektedir.3,4 Bu belirsizlik içinde bu sürecin uzun sürmesi halinde enfeksiyon yoğunluğunun fazla olmadığı yerlerde ve merkezlerde zaman açısından bu süreçte mağdur olmaması gereken hastalar için normal şartlar oluşuncaya kadar geçiş döneminde alternatif çalışma algoritmalarının hazırlanması gerekmektedir.
Covid 19 pandemisi tüm dünyada sağlık hizmetlerinde de yeni çalışma düzenlemesinin yapılmasını gerekli kılmıştır. Bu düzenleme sırasında infertil hastalardaki bazı işlem ve tedavi uygulamalarının da yeniden düzenlenmesi gerekmiştir. Covid 19 pandemisi süreci devam ederken infertil ve çocuk istemi olan ve zaman kaybı nedeni ile mağdur olmaması gereken infertil hastalar için hem hasta hem sağlık personelini korumaya yönelik gerekli tedbirleri alarak hastaların tedavisinin, ameliyatının ve tüp bebek işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacı ile bu rehber hazırlanmıştır.
Hastalar için Uygulanacak Talimatlar:
A. Tetkik ve tedavi öncesi başvuru yapan hasta yönetimi:
İnfertilite ve IVF tedavisi amacı ile yeni başvuru yapan hasta değerlendirmesi Şekil 1’de hazırlanan algoritmada özetlenmiştir. Covid 19 pandemisi sürecinde tedavi öncesi çocuk istemi ile başvuran hasta triaj bölümünde ( ÜYTE Merkezi girişinde düzenlenen triaj alanı) kişisel koruyucu ekipman (KKE) kullanan sağlık personeli 1 hemşire ve 1 triaj doktoru tarafından Sağlık Bakanlığı Covid 19 Enfeksiyonu Rehberinde tanımlı enfeksiyon belirtileri ve risk faktörleri açısından değerlendirilir ve risk değerlendirme formu doldurularak risk grubu tanımlanır (Tablo 1, 2) 3:
1. Risk içermeyen vaka
2. Şüpheli vaka
3. Kesin vaka
*** Risk içermeyen ya da düşük risk grubu olan ve hastalık belirtisi tespit edilmeyen hastalar muayene ve tetkik için kabul edilir, bu süreçte Covid 19 enfeksiyonunun % 80 oranında asemptomatik seyredebilmesi nedeni ile KKE kullanımı hem hasta hem sağlık personeli açısından önemlidir 3. Tedavi başlamadan önce hastalar mutlaka Covid 19 hakkında bilgilendirilip infertilite tedavisi başlandığında da Covid semptomları gelişirse ve ya risk faktörü tespit edilirse ve ya test sonucunda hastalık saptanırsa siklus iptali yapılabileceği konusunda onamları alınır. Hastalar için rutin infertilite tetkiklerine ek olarak tam kan, CRP, sedim ve ferritin tetkikleri güncel olarak tamamlanır. Over stimülasyonu başlanmadan önce hastaların dahiliye konsültasyonları tamamlanır iken enfeksiyon hastalıkları konsültasyonları da tamamlanır.
**** Risk değerlendirme sonrası risk faktörü olan hastalar ve hastalık belirtileri gösteren hastalar ya da filiasyon takibinde olduğu belirlenen hastalar infertilite ve tüp bebek tedavi programına alınmayıp, test sonuçları netleşene kadar tedavileri ertelenir ve KKE kullanması sağlanıp ilgili Covid 19 takip merkezine bildirim yapılarak yönlendirilir. İnfertilite ve tüp bebek işlemleri açısından zaman kaybı endişesi olan düşük over rezervli (poor ovarian reserve), ileri yaş, ciddi erkek faktörü ya da fertilite prezervasyonu gereken hastaların durumu ve tedavi sürecinin planlanması multidisipliner bir yaklaşımla değerlendirilip anne ya da baba adayının genel sağlık durumu ve öncelikler göz önüne alınarak kılavuzların önerileri doğrultusunda planlanmalıdır. Verilerin bildirilmesi sonucu oluşacak önerilere göre uygulamalar güncellenmelidir.3,4 İnfertilite ve IVF tedavilerine yeniden başlama sürecinde öncelikli hasta grubu yukarda adı geçen onko- fertilite ve fertilite prezervasyonu yapılacak hastalar, düşük over rezervi olan ve ya ileri yaş nedeni ile mağduriyet yaşayabilecek olan hastalar ve ciddi erkek faktörü olan hastalardan oluşacaktır.
B. İnfertilite tedavisi başlanmış ve devam eden hasta tedavisinde yönetim: Çocuk istemi nedeni ile tedavisi başlanmış ve siklusu devam eden hastalar tekrar triaj bölümünde KKE kullanan sağlık personeli tarafından Sağlık Bakanlığı Covid 19 Enfeksiyonu Rehberinde tanımlı enfeksiyon belirtileri ve risk faktörleri açısından değerlendirilir ve risk değerlendirme formu doldurularak risk grubu tanımlanır (Tablo 1, 2).3
*** Risk içermeyen ya da düşük risk grubu olan ve hastalık belirtisi tespit edilmeyen hastaların muayene ve tetkik ve tedavileri devam ettirilir. Bu süreçte Covid 19 enfeksiyonunun % 80 oranında asemptomatik seyredebilmesi nedeni ile KKE kullanımı hem hasta hem sağlık personeli açısından önemlidir.3
*** Risk değerlendirme sonrası risk faktörü olan ya da hastalık belirtileri gösteren infertilite tedavisi devam eden hastalar test sonuçları netleşene kadar mutlak KKE kullanması sağlanıp ilgili Covid 19 takip merkezine bildirim yapılarak yönlendirilir. Enfeksiyon hastalıkları uzmanı ve kadın doğum uzmanı tarafından değerlendirilerek testleri tamamlanır. Test sonucu netleşene kadar enfeksiyon hastalıkları uzmanının kararına göre takibi planlanır. İnfertilite ve tüp bebek işlemleri açısından zaman kaybı endişesi olan düşük over rezervli, ciddi erkek faktörü ya da fertilite prezervasyonu gereken hastaların durumu ve tedavi sürecinin planlanması ve siklus iptali multidisipliner bir yaklaşımla değerlendirilip anne ya da baba adayının genel sağlık durumu ve öncelikler göz önüne alınarak klavuzların önerileri doğrultusunda planlanmalıdır. Test sonuçlarında hastalık tespiti yapılan hastaların genel durumları ve özellikleri multidisipliner değerlendirilerek siklusları iptal edilebilir. Verilerin bildirilmesi sonucu oluşacak önerilere göre uygulamalar güncellenmelidir.3,4
C. İnfertilite tedavisi devam eden ve Yumurta toplama aşamasına gelen hasta yönetimi: Hastaların ameliyat gün ve saati belirlenirken mutlaka Covid 19 PCR testi, varsa Ab testi sonucu, tam kan, CRP, sedim, ferritin güncel sonuçları kontrol edilerek ameliyat randevusu verilir.
***Cerrahi İş Akışı: Ameliyat programı yapılır iken hastalar 1 saat aralık ile alınmalı, ameliyat aralarında ameliyathane dezenfeksiyonu dezenfeksiyon ekibi tarafından tamamlanmalıdır. Her iki tüp bebek ameliyathanesi işlemleri aksatmayacak şekilde tüp bebek hastaları için kullanılacaktır. Ameliyat kararı verilen hasta için, daha önceden belirlenmiş çalışma listesine göre görevli personele haber verilir. Tüp bebek ameliyatları işlemlerin kısa sürede tamamlanabilmesi ve ameliyathanede bulunacak olan sağlık personeli sayısı ve hareketliliğini azaltmak için başhekimlikçe belirlenen tecrübeli ekip tarafından yapılacaktır. Hasta maske takılmış olarak KKE kullanan taşıma personeli tarafından triaj prensiplerine uyarak ameliyathaneye alınır. Ameliyat için gelen ekip ameliyathaneye girerken bone ve maske takar. Bu süreçte işlem sırasında işlem odasında bulunacak sağlık personeli sayısı minimum tutulmalı ( 1 Kadın Doğum Uzmanı, 1 Enstrüman Hemşire, 1 Anestezi Uzmanı, 1 Anestezi Teknisyeni, 1 Yardımcı Personel ve Embriyoloji Laboratuvarında Görevli 1 Embriyoloji Uzmanı ve 1 Biyolog ya da laboratuar teknisyeni).
***Anestezi İş Akışı: Koruyucu ekipman giymiş olan anestezi ekibi anestezi işlemini yapar. Hastanın solunum sekresyonlarından korunmak için hastanın göğüs bölgesinden itibaren koruyucu tedbirler alınarak çalışılır. Cerrahi ekip anestezi işleminden sonra hastanın ameliyatı için ameliyat odasına girer.3,4
***Laboratuvar Önlemleri: Tedavisinin devamı kararı verilen hastanın infertilite, tüp bebek işlemleri ve ameliyatı hasta ve varsa eşi Covid 19 enfeksiyonu hakkında bilgilendirilip onamları alınarak tüm sağlık personeli için Sağlık Bakanlığı Covid 19 Enfeksiyonu Rehberinde tanımlı gerekli kişisel koruyucu ekipman (KKE) kullanılarak ve gerekli tedbirler alınarak tamamlanır.3 Tüm vücut sıvıları (kan, folikül sıvısı, semen, vb.) potansiyel olarak bulaşıcı muamelesi görmelidir. Bu numunelerden personele ve diğer hastaların biyolojik materyallerine hastalıkların bulaş riski mevcuttur (çapraz kontaminasyon). Embriyoloji laboratuvar ekibi gerekli KKE kullanımına ve asepsi tekniklerine uymalıdır. Embriyoloji ve androloji laboratuvarlarında vakaların gamet ve embriyo güvenliğini, performansını ve tüm kalite kontrol faaliyetlerini gerçekleştirmek için gereken asgari sayıda personel bulunmalıdır. Laboratuvar ekibinin hastalarla yüz yüze etkileşimi en aza indirilmelidir.
Sperm verme odalarına hasta 1 saat ara ile alınmalı ve hasta odadan ayrıldıktan sonra yeni hasta odaya alınmadan önce dezenfeksiyon işlemi tamamlanmalıdır. Androloji laboratuvarında sperm yıkama işlemi biyolojik numunelerin işlenmesine uygun, dikey laminer akış kabinlerinde örnek hazırlanmalıdır. Eğer mümkünse ayrı bir etüv kullanılmalıdır. Tek kullanımlık sarf malzemelerinin kullanımdan hemen sonra uygun çöp kutularına atılması, muhtemel bulaş riski olan materyalin laboratuvar çalışanları ve diğer personelin maruziyetini engelleyecek şekilde bertaraf edilmesi, biyogüvenlik kurallarına uygun biçimde etiketlenmesi ve imha edilmesi sağlanmalıdır. İşlem sonrası tüm yüzeyler IVF laboratuvarları için kanıtlanmış uygunluğa ve etkinliğe sahip dezenfektanlar ile dezenfekte edilmelidir. Kullanılacak dezenfektanın seyreltme, temas süresi ve güvenli kullanım dahil olmak üzere üretici tavsiyelerine uyulmalıdır. Bu temizlik kullanımdan hemen sonra ve ekipmanın tekrar genel hizmete sokulmasından önce yapılmalıdır. Tüm uygulamalar sırasında labaoratuvar ekibi KKE kullanımına dikkat etmelidir ve tüm işlemler (intrasitoplazmik sperm injeksiyon uygulaması hariç) dikey laminer akış kabinlerinde yapılmalıdır. Her işlemden sonra yüzeyler distile su ile temizlenmelidir. Tek kullanımlık sarf malzemelerinin ve muhtemel bulaş riski olan materyalin kullanımdan hemen sonra ayrı çöp kutularına atılması, biyogüvenlik kurallarına uygun biçimde etiketlenmesi ve imha edilmesi sağlanmalıdır. Cam pipetler ve malzemeler son derece dikkatli tutulması ve ayrı kesici madde kaplarına atılmalıdır. İşlem sonrası tüm yüzeyler IVF laboratuvarları için kanıtlanmış uygunluğa ve etkinliğe sahip dezenfektanlar ile dezenfekte edilmelidir.5,6 Embriyoloji laboratuvarındaki inkubatör gibi cihazların temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri Embriyoloji Laboratuar Sorumlusu ve ekibi tarafından yapıldığı için gerekli özellikli dezenfektan (Oosafe, Embriosafe, 7X ) kullanımı Embriyoloji laboratuar Sorumlusu tarafından yönetilmelidir.
Doku saklama iş akışında ise yeni tip Coronovirüs ile enfekte hastaların örnekleriyle (oosit, sperm, embriyo, ovaryum ve testis dokusu) enfekte olmayan hastaların örnekleri arasında çapraz kontaminasyonun meydana gelip gelmeyeceği bilinmemektedir. Bununla birlikte, aksi kanıtlanana kadar, Covid 19 pandemisi sürecinde hastalardan alınan örneklerin, diğer bulaşıcı hastalıklar için seropozitif olan hastalardan (HIV, Hepatit) alınan dokularla aynı şekilde kullanılması önerilir. Ayrı kriyo tankı kullanılması önerilmektedir. Kapalı sistem strawlar kullanılmalıdır. Sıvı nitrojen ile Covid 19 yayılımı konusundaki veriler net olmasa da Covid 19 pandemisi sürecinde embriyoloji laboratuvarında görevli personel kriyo tankları ile ilgili işlemler sırasında gerekli KKE kullanmalıdır.5,6
SONUÇ
Covid 19 pandemisi sürecinde elde edilen vaka verilerinin değerlendirilmesi sonrasında ve yeni gelişmeler ışığında diğer uygulama ve yaklaşımlar gibi gebelik etkileşimi ve üremeye yardımcı tedavi uygulamalarındaki yaklaşımın da güncellenmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR:
1. WHO. [WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19]. 2020
2. The National Institutes of Health. [Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Treatment Guidelines]. 2020
3. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. [COVID-19 (SARS-CoV-2 INFECTION) GUIDE]. 2020.
4. ASRM. [Guidline, Patient Management And Clinical Recommendations During The Coronavirus (COVID-19) Pandemic. Update #3]. 2020.
5. ESHRE COVID-19 Working Group. [ESHRE guidance on recommencing ART treatments]. 2020.
6. ESHRE Guideline Group on Good Practice in IVF Labs, De los Santos MJ, Apter S, Coticchio G, Debrock S, Lundin K, Plancha CE et al. [Revised guidelines for good practice in IVF laboratories (2015)]. Hum Reprod. 2016 Apr;31(4):685-6
Şekil 1: COVID 19 Pandemisi sürecinde infertilite ve tüp bebek hastalarının yönetim algoritması
Tablo 1: Sağlık Çalışanının COVID-19 Hastası ile Temas Durumunun Değerlendirilmesi
22 Şubat 2022